مستندسازی در عمق 45 متری دریاچه مرموز، جانمان را کف دست گرفتیم - مجله باهام

در این برنامه آرمین ایثاریان پژوهشگر کارگردان، پویان آقابابایی مدیر فیلم برداری، محمد محمدپور دستیار کارگردان و کامیار لطفی مدیر برنامه ریزی و سعید زمانی به عنوان مشاور فراوری مستند اسرار دریاچه حضور داشتند.

پس از نمایش این مستند که از آثار راه یافته به بخش فیلم های بلند دوازدهمین جشنواره بین المللی سینماحقیقت محسوب می گردد، آرمین ایثاریان درباره شکل گیری ایده اولیه مستند گفت: اولین بار حدود 22 یا 23 سال پیش بود که در دوران دانشجویی به منطقه تخت سلیمان رفتم و با آن ناحیه آشنا شدم. غالباً مطالبی که می شنیدم و می خواندم ناظر به این نکته بود که این دریاچه ناشناخته است. افسانه های بسیاری حول وحوش آن مطرح بود و می گفتند تاکنون کسی نتوانسته است به عمق آن برود. این سؤال که چطور ممکن است با این میزان پیشرفت فناوری، امروزه نتوان به عمق یک دریاچه رفت، جرقه اولیه در ذهن من بود.

ایثاریان ادامه داد: سال ها گذشت تا اینکه فیلم ساز شدم و شرایطی به وجود آمد که تصمیم گرفتم این پروژه را کلید بزنم. از دوستانم برای گروه فراوری دعوت کردم و هم زمان با گروه های تخصصی و دانشگاهی درباره این موضوع وارد مشورت شدم. سراغ متخصصانی رفتیم که روی آن ناحیه تحقیقاتی انجام داده بودند و این گونه مقدمات ساخت این فیلم فراهم شد.

مصائب فیلم برداری در دمای 30 درجه زیر صفر

در ادامه ایثاریان به شرایط آب و هوایی منطقه اشاره نمود و گفت: در فصل زمستان با دمایی حدود 30 درجه زیر صفر کار می کردیم و یکی از مسائل ما در آن دما، گرم نگه داشتن باطری دوربین ها بود. در سرمای خیلی جزئی تر شارژ باطری ها دچار افت می شد.

وی ادامه داد: مجبور شدیم برای دوربین تایم لپس که در ارتفاع 2 هزار متری کار گذاشته بودیم، یک سلول خورشیدی طراحی کنیم که هم باطری دوربین از آن شارژ گردد و هم گرم نماینده داخل باکس دوربین از آن استفاده کند. در چنین شرایطی ما نزدیک به هزار دقیقه تصویر و نما از تخت سلیمان ضبط کردیم که در این مستند 72 دقیقه از آن را می بینید. برای فراوری یک سریال مستند درباره این منطقه الان تصویر در اختیار داریم.

کارگردان اسرار دریاچه درباره بخش هایی که در مستند نهایی مورداستفاده قرار نگرفت هم گفت: در تیتراژ به بخش هایی اشاره می گردد که شما در مستند نمی بینید؛ مانند پوشش گیاهی منطقه که بسیار هم سمی است. یا ترکیب جانوری ناحیه؛ به عنوان مثال پروانه هایی در این منطقه وجود دارند که در دنیا، فقط در ایران و در ایران فقط در این منطقه هستند و تنها دو هفته در طول سال دیده می شوند!

وی اضافه نمود: از این دست اطلاعات و تصاویر در اختیار داشتیم اما احساس کردیم در راستای سوژه محوری مستند نیست. به خصوص در پیش نمایش ها متوجه شدیم برخی از این ها شاید پلان های قشنگی باشند اما به کلیت فیلم لطمه می زنند.

ایثاریان با اشاره به زمان سه سال و نیمه ای که تیم فراوری برای ساخت این مستند صرف نموده است گفت: در این بازه زمانی تقریباً به طور کامل در آن منطقه مستقر بودیم به غیر از فصل هایی که واقعاً امکان کار وجود نداشت. گاهی ما حتی با روستاهای اطراف ارتباط نداشتیم و باید صبر می کردیم تا شرایط آب و هوایی و محیطی به گونه ای گردد که بتوانیم با جایی ارتباط بگیریم. شاید به دلیل همین سختی ها هم بود که برخی دوستان و همکاران ترجیح دادند از جایی به بعد گروه را ترک نمایند!

افسانه ها و باورهایی که می تواند سوژه مستند گردد

این مستندساز با اشاره به اینکه برای ساخت اسرار دریاچه از ابتدا استوری بورد برای نماهای مختلف داشتیم، گفت: تحقیقات و پژوهش های بسیاری درباره مردم بومی این ناحیه هم انجام دادیم اما از جایی به بعد احساس کردیم اگر بخواهیم سراغ همه این مباحث برویم، این مستند هیچ گاه تمام نمی گردد. به خصوص که افسانه ها، داستان ها و باورهای بسیاری در آن محدوده در میان مردم جریان داشت که به نظرم در قالب فیلم دیگری می توان به آن ها پرداخت.

ایثاریان تأکید کرد: کوشش ما این بود که با تیغ برنده فناوری و تکنولوژی به گونه ای به این محدوده وارد شویم که آسیبی به ترکیب کلی و حتی افسانه ها و اسطوره های آن ناحیه وارد نکنیم. کوشش کردیم به تفکر و فرهنگ شفاهی مردم آن منطقه احترام بگذاریم. یکی از چالش های اصلی ما هم مرز باریک میان رویکرد علمی و توجه به باورهای بومی آن منطقه بود.

تجربه تصویربرداری در عمق 45 متری

ایثاریان که تصویربرداری نماهای زیرآب در مستند اسرار دریاچه را هم برعهده داشته، درباره این تجربه گفت: در ایران تصویربرداری زیر آب، برای فیلم های سینمایی داریم اما نهایت عمقی که آن ها برای کار احتیاج دارند، 4 متر است و تجربه ای برای تصویربرداری در عمق زیاد تا حدود 45 متری ندارند. از طرف دیگر تیم های غواصی متخصص برای اعماق زیاد هم داریم که طبیعتاً کار تصویربرداری بلد نیستند. برای همین تصمیم گرفتم دو نفر از همین غواص ها را با خودم همراه کنم، غواصی یا بگیرم و با همراهی آن ها برای تصویربرداری زیر آب بروم.

ایثاریان اضافه نمود: تا حدودی که ممکن بود به عمق این آب های آغشته به آرسنیک برویم، رفتیم و واقعا جانمان را کف دست گرفتیم! اعماق بیشتر که مربوط به تصویربرداری از اشیاء مدفون در کف دریاچه می شد را هم با دوربین آر اٌ وی (ROV) که مختص فیلم برداری زیر آب است و خودمان از خارج از کشور خریداری و وارد کردیم، ضبط شد.

وی درباره تجربه صخره نوردی در فیلم هم گفت: برای این بخش ها هم از یک متخصص برای آموزش یاری گرفتیم. در این بخش بلاهای بیشتری سر ما آمد و در مجموع خودم و تیم اصلی فراوری، 7 یا 8 بار در مسیر ضبط این تصاویر تا کام مرگ رفتیم و برگشتیم!

ایثاریان در بخش دیگری از این نشست درباره تایم بالای مستند و طرح برخی موضوعات بدون جمع بندی مکفی هم گفت: این نتیجه ای است که خودمان هم به آن رسیده ایم و فکر می کنیم عملاً فیلم با سوژه محوری فعلی باید تا مرز 35 تا 40 دقیقه کوتاه گردد و بخش های کنجکاوی برانگیزی که واقعاً زمان کافی برای پرداخت بیشتر به آن ها را نداریم، حذف کنیم. البته درنظر داشته باشید که چالش اصلی ما این بود که می خواستیم درباره دریاچه ای صحبت کنیم که کاملاً ناشناخته است و طبیعتاً نمی توانستیم در خلأ آن را روایت کنیم. برای همین ناگزیر شدیم بخش هایی از متن را که نگارش آن شاید نزدیک به یک سال زمان برد، به مختصات منطقه و دیگر بناها و باورهای موجود اختصاص دهیم.

ضبط تایم لپس یک ساله فراتر از استاندارد دنیای

پویان آقابابایی مدیر تصویربرداری مستند اسرار دریاچه هم در بخشی از این نشست درباره مراحل رسیدن به فضای متفاوت بصری این مستند گفت: دوستی من و آقای ایثاریان از همین مستند آغاز شد. هیچ شناختی پیش از آن نداشتیم اما در همان ابتدا متوجه شدم ترکیب بصری مدنظر آقای ایثاریان برای ساخت این مستند بسیاربسیار ایده آل است و امروز هم نمی دانم چقدر توانسته ایم به آن نقطه ایده آل نزدیک شویم.

آقابابایی ادامه داد: تصویربرداری این پروژه را با تایم لپسها آغاز کردیم. به لحاظ تکنیکی ساخت تایم لپس یک ساله بسیار سخت است و در این مختصات زمانی دو تایم لپس معروف در دنیا داریم، یکی متعلق به نشنال ژئوگرافیک است که آب شدن یخ های قطبی را ثبت نموده است و دیگری متعلق به بی بی سی است که شن های روان بیان را به تصویر می کشد. معتقدم هر دو این ها به لحاظ فنی، به کیفیت تایم لپس یک ساله ای که برای این مستند ضبط شده و گذر چهارفصل را در آن می بینم، حتی نزدیک هم نمی شوند.

وی اضافه نمود: از جایی به بعد در قالب این پروژه ما آغاز به زندگی در کنار هم کردیم. دوربینی که برای تایم لپس کاشته بودیم، در فاصله 5 کیلومتری بود و نزدیک به 3 ساعت و نیم کوهنوردی، فقط برای تعویض حافظه دوربین ها باید می داشتیم. در همین فرآیند و پس از سه یا چهار ماه بود که درباره فضای بصری فیلم به یک زبان مشترک رسیدیم.

مستند اسرار دریاچه به معرفی منطقه باستانی تخت سلیمان و مراحل اکتشاف دریاچه و رسیدن به اعماق و رویارویی با شگفتی های دفن شده در ژرفای آن می پردازد. این مستند در بخش مسابقه ملی دوازدهمین جشنواره سینماحقیقت روی پرده خواهد رفت.

آرمین ایثاریان ساخت مستندهایی چون اصفهان نصف دنیا، ایران سرزمین رازها- شیراز، تهران امروز، بزرگ ترین فرش زمین، گرم خانه، آرزوها در اعماق و وقت شام را در کارنامه فیلمسازی خود دارد.

او موفق به کسب جایزه از برخی جشنواره های بین المللی مانند بهترین فیلم و فیلمنامه کوتاه جشنواره شانگهای چین 2013، بهترین فیلم جشنواره درخت زندگی کلرادو آمریکا 2014، بهترین فیلم جشنواره تورانتو ریل ایژین 2014 و بهترین فیلم جشنواره IFVA هنگ کنگ 2015 شده است.