یوری گاگارین چگونه کاوش های فضایی را متحول کرد؟ - مجله باهام

پس از جنگ دنیای دوم، ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی که به دو ابرقدرت دنیا تبدیل شده بودند، هر یک می کوشیدند قدرت خود را در عرصه های گوناگون به نمایش بگذارد. پس از رقابت در زمینه تسلیحات هسته ای، فضا عرصه جدیدی از رقابت بود، زیرا هر کسی این عرصه را می برد نه تنها یک فزونی نظامی به دست می آورد، بلکه حمایت مردم را هم همراه داشت.

نخستین گام را شوروی در سال 1957 میلادی (1336 خورشیدی) با پرتاب ماهواره اسپوتنیک 1 (Sputnik 1) برداشت و آمریکا در سال 1958 با ماهواره اکسپلورر 1 (Explorer 1) به آن پاسخ داد. توانایی های هر دو کشور خیلی سریع رشد کرد تا در نهایت در آستانه پرتاب انسان به فضا قرار دریافتد.

به این ترتیب بود که در اوج رقابت های عصر فضا یوری گاگارین (Yuri Gagarin) روس پیروز شد سه هفته زودتر از آلن شپارد (Alan Shepard) آمریکایی، نخستین انسانی در تاریخ باشد که به فضا می رود، سکوت و تاریکی آنجا را تجربه می نماید و زمین را از نگاهی نو می نگرد.

آن طور که استفان واکر (Stephen Walker) در کتاب فراسو (Beyond) درباره این مأموریت تاریخی نوشته است، در عمق یک جنگل در منطقه شچیولکوفسکی (Shchyolkovsky) در شمال شرقی مسکو، دورتر از بزرگراه اصلی به شهر و پنهان از چشم های کنجکاو، یک ساختمان کوچک و قدیمی دو طبقه در برف شدید پنهان شده بود. برف همه جا را فرا گرفته بود؛ حتی بیشتر از آنچه هشت هزار کیلومتر دورتر در واشنگتن می بارید. روی سقف شیبدار ساختمان، بالای ایوان در ورودی و در انبوه شاخه های درهم تنیده درختان همه سفید شده بود و سکوتی سنگین در جنگل رخ نمایی می کرد. اما به جز مکان رازآلود ساختمان، هیچ چیز قابل توجهی درباره خود آن نبود. شاید همین عادی بودن به پنهان کردن هدف واقعی آن یاری می کرد زیرا یکی از محرمانه ترین مؤسسات اتحاد جماهیر شوروی را با کد نظامی 26266 در خود جای داده بود. مرکزی که با نام مرکز آموزش کیهان نوردان (Tsentr Podgotovki Kosmonavtov) یا TsPK شناخته می شد و در آن 6 مرد در حال رقابت برای انتخاب به عنوان نخستین فضانوردان شوروی و احتمالا دنیا بودند.

درست مانند مأموریت مرکوری سون (Mercury Seven) ناسا در لانگلی که فضانوردان مرد در آن مشغول آموزش بودند. اما شباهت ها به همین جا ختم می شد. فضانوردان شوروی با قرار داشتن در رده سنی 20 سال از فضانوردان آمریکایی با قرار داشتن در ردهی سنی 30 سال به مراتب جوان تر بودند. با لباس های نظامی و اغلب با قد کوتاه تر که بتوانند درون کپسول وستوک (Vostok) که بر روی موشک R-7 قرار می گرفت، جا شوند.

ساختمان جنگلی با گذشت زمان به مجتمعی وسیع برای پرواز به دنیای بیرون تبدیل شد که فقط به آموزش کیهان نوردان شوروی اختصاص داشت. مجموعه ای که به دلیل قرار دریافت در عمق جنگل با نام دهکده سبز شناخته می شد اما در سال 1968 نام آن به شهرک ستاره ها (Zvyozdny Gorodok) تغییر یافت. این مجموعه مزایای زیادی داشت؛ از جمله در نزدیکی مسکو بود و تنها چند کلیومتر با پایگاه هوایی چکالووسکی (Chkalovsky) بزرگترین پایگاه نظامی شوروی، فاصله داشت.

در ابتدا از میان 3500 خلبان نظامی، 20 نفر انتخاب شده بودند و آموزش های خود را آغاز نموده بودند اما در پاییز سال 1960 (1339 خورشیدی) برنامه فضایی سرنشین دار شوروی در رقابت با برنامه آمریکا، کاملا به یک هدف ملی تبدیل شده بود. به همین دلیل هم از ژانویه 1961 (بهمن 1339) مقدمات پرتاب آغاز شد و از بین 20 نفر، 6 نفر برگزیده که به مدت 10 ماه تحت آموزش های سخت قرار داشتند، با خانواده خود در ساختمان های مسکونی شهرک ستاره ها ساکن شدند.

این تیم شش نفره آزمایش های سنگینی را پشت سر گذاشته بودند. از جمله آزمایش شتاب های بالا که روزی در هنگام پرتاب با موشک باید تجربه می کردند، در سانتریفیوژهای سنگین با نظارت پزشکان متخصص انجام می شد. در نهایت با بازماندن افراد دیگر در آزمون های سخت و بر اساس پارامترهای گوناگون، این افسر ارشد 26 ساله و متأهل نیروی هوایی شوروی با 1.57 متر قد بود که برای نخستین پرواز به فضا انتخاب شد. کسی که یوری گاگارین نام داشت.

بدین ترتیب بار دیگر شوروی در آستانه یک پیروزی فضایی نهاده شد و توانست نخستین انسان را راهی فضا کند. پیروزیتی که باعث شد آمریکا تمرکز خود را بر برنامه های فضایی چند برابر افزایش دهد و نخستین انسان را به کره ماه بفرستد. این رقابت ها در مقدمات برنامه های فضایی دیگر هم دنبال می شد اما با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 (1370 خورشیدی) کم رنگ شد و جای خود را به همکاری در پروژه های فضایی از جمله ایستگاه فضایی بین المللی داد که حالا 20 سال از حضور انسان در آن می گذرد.

مأموریت وستوک 1

موشکی که کپسول وستوک و یوری گاگارین را به مدار زمین فرستاد، بر پایه موشک بالستیک میان قاره ای یا ICBM R-7 شوروی ساخته شده بود. این موشک در ابتدا برای پرتاب های هسته ای به آمریکا طراحی شده بود اما در نهایت برای پرتاب های سرنشین دار به فضا تغییر کرد.

کپسول وستوک 1 هم شامل یک کره تحت فشار به عرض فقط 2 متر به همراه یک ماژول تجهیزات بود که محل قرارگیری وسایل الکترونیکی و پیشرانه هایی بود که برای بازگشت فضاپیما به زمین استفاده می شد. در صورت خرابی پیشرانه ها، گاگارین پس از 10 روز با کاهش ارتفاع مداری به طور طبیعی، دوباره وارد جو زمین می شد و برای زنده ماندن در این مدت هم غذا و تجهیزات کافی به همراه داشت.

پرتاب او از سایت پرتابی انجام شد که اکنون در شهرک ستاره ها در بایکونور قزاقستان قرار گرفته است. در آن موقع این سایت برای پنهان کردن فعالیت اصلی که در آن انجام می گردد، از روی یک ایستگاه راه آهن نزدیک تایراتام (Tyratam) نام گرفته بود. سکوی پرتابی که وستوک از آن بلند شد، اکنون سکوی آغاز گاگارین (Gagarins Start) نام دارد و هنوز هم به عنوان سکوی پرتاب شماره 1 پایگاه بایکونور برای پرتاب خدمه کپسول سایوز استفاده می گردد.

در دو روز گذشته بود که دو فضانورد روس به همراه یک فضانورد آمریکایی از سایت پرتابی در همین مجموعه و در نزدیکی سکوی پرتاب تاریخی یوری گاگارین، صبح به وقت محلی راهی ایستگاه فضایی بین المللی شدند تا مأموریت اعزام 65 (Expedition 65) را آغاز نمایند. پرتابی که کپسول سایوز آن به مناسبت 60 سالگی پرتاب نخستین انسان به فضا گاگارین نام گرفته بود.

شصت سال پیش هم فضاپیمای گاگارین حدود همین ساعت از زمین بلند شد. اندکی پس از پرواز، این کیهان نورد معروف فریاد زد: پویخالی (Poyekhali) که تقریبا به معنای بیا بچرخیم است! او چند دقیقه بعد وارد مدار زمین شد تا یک دور پیرامون زمین بچرخد. او همچنین در مدت 108 دقیقه حضور خود در فضا، توانست زمین را به وسیله تک پنجره ای که سمت پاهای او قرار داشت ببیند؛ منظره ای شگفت آور که یک انسان برای نخستین بار با آن روبرو می شد.

اگرچه گاگارین توانایی کنترل دستی پرواز را داشت، اما بیشتر مراحل پرواز به صورت اتوماتیک انجام شد. در نهایت هنگامی که کپسول وستوک آماده می شد تا دوباره به جو زمین وارد گردد، فضاپیما طبق برنامه ریزی تجهیزات ماژول بازگشت را رهاسازی کرد اما این ماژول کاملا جدا نشدد و توسط رشته ای از سیم ها متصل ماند.

این وزن اضافه باعث چرخش گاگارین در فضا شد و او شتاب 8G (هشت برابر شتاب گرانش) را تجربه کرد که بسیار بیشتر از پرواز در حالت عادی است. اگرچه او به عنوان یک خلبان جنگده آموزش دیده توانست هوشیاری خود را حفظ کند تا سیم های متصل به ماژول کاملا جدا شوند.

پس از بازگشت از فضا و گذراندن مرحله ورود به جو و کاهش ارتفاع، در حدود 7 کیلومتری زمین، یوری گاگارین طبق برنامه ریزی از کپسول وستوک 1 به بیرون پرتاب شد و چتر نجات خود را باز کرد. کمی بعد، یک کشاورز محلی و دخترش کپسول کروی فلزی را در حالی که به زمین برخورد می کرد مشاهده کردند. سپس گاگارین هم که طبق عنوان کتاب سیروس برزو درباره او، خودش یک دهقان زاده بود، در همان محدوده در حالی که لباس نارنجی فضانوردی پوشیده بود، به آرامی با چتر نجات فرود آمد.

او بعدا درباره بازگشت به زمین گفت: هنگامی که آن ها مرا با لباس فضایی ام دیدند، از ترس آغاز به عقب رفتن کردند. اما به آن ها گفتم نترسید! من هم مانند شما یک شهروند شوروی هستم و از فضا فرود آمده ام و باید یک تلفن برای تماس با مسکو پیدا کنم!

بدین ترتیب او به نخستین انسانی تبدیل شد که به فضا رفته است و پس از بازگشت به زمین به عنوان سفیر برنامه فضایی شوروی به بسیاری از نقاط دنیا سفر کرد. بعدها قرار شد فضانوردان آینده را آموزش دهد اما هرگز فرصت این کار را پیدا نکرد. او که ابتدا می خواست دوره آموزش خلبانی جنگنده خود را به سرانجام برساند، در تاریخ 27 مارس 1968 (7 فروردین 1347) هنگام تمرین با یک میگ 15 سانحه مرگباری داشت و زندگی اش سرانجام یافت.

یک زندگی کوتاه اما تاریخ ساز که حالا پس از شصت سال همچنان در مناسبت های گوناگون و با برگزاری مراسمی مانند شب یوری (Yuris Night) گرامی داشته می گردد و راهگشای مأموریت های آینده نگرانه بین المللی مانند سفر و حضور پایدار انسانی در ماه و مریخ شده است.

عکس کاور: یوری گاگارین در حالی که در وستوک 1 برای پرتاب به فضا آماده می گردد.

Credit: Russian Ministry of Foreign Affairs

منابع: Air&Space, Planetary Society, DW