آداب و رسوم کهن اتیوپی، از کدو قلیایی تا حفر کوهستان - مجله باهام

مشهورترین صنایع دستی اتیوپی از دیرباز تا به امروز عبارتند از: ماسک، مجسمه، سه پایه های معروف به سه پایه های جیما (که از چوبی یک تکه ساخته می شوند)، تابلوهای نقاشی، سبدهای حصیری، سبدها و حصیربافی، آثار نقره ای (صلیب و نشانه های مذهبی) پارچه، نقاشی ها و خط نوشته های تزئینی مذهبی، کدو قلیایی های نقاشی شده، ظرف های سفالی، کوزه های گلی، سپر و نیزه، کمان و … ساخت مجسمه های سنگی و چوبی دربرگیرنده تمثیل ها و نمادهایی مختلف همچون انسان، حیوانات، طبیعت و بخش هایی از زندگی روزمره؛ از زیباترین جلوه های هنری صنایع دستی اتیوپی بشمار می فرایند که معمولا با ابزارهایی بسیار ساده همچون تیشه، قلم، درفش و سوهان ساخته می شوند.

اتیوپیایی ها از مهارت فراوانی در حصیربافی و سبد بافی نیز برخوردارند و از الیاف های گیاهی مختلفی برای این کار استفاده می کنند. سبک بافت حصیرها و سبدهای سنتی در این کشور با اتصال مفتول های باریک از گیاهان به هم بسیار هنرمندانه است و قدمت این هنر را که نسل به نسل انتقال یافته به نمایش می گذارد. ظرف ها و کوزه های ساخته شده از الیاف گیاهی نیز در این کشور شهرت دارند و هنوز در روستاها از این ظروف برای نگهداری غذا استفاده می شود.

شهر تاریخی حرار به عنوان مرکز بافت بهترین سبدهای سنتی در نظر گرفته می شود و در بین مردمان حرار، از قدیم مرسوم بوده است که 14 نوع سبد به عنوان جهیزیه به فرزندان خود اهدا کنند. در منازل شهری و روستایی شمال اتیوپی معمولا قطعاتی از حصیر های رنگین و قدیمی نیز به عنوان تفاخر به دیوارها آویخته می شوند که از قیمت بالایی برخوردارند.

صلیب های نقره ای با نقوش پیچیده از دیگر صنایع دستی اتیوپی به شمار می فرایند که از اهمیت بسیاری برای مسیحیان امهارا و تیگرای برخوردارند. هرچند این صلیب ها امروزه بیشتر جنبه تزئینی یافته اند با این حال صلیب های کوچک نقره ای هنوز در مراسم مذهبی کلیساها مورد استفاده قرار می گیرند. طراحی های خلاقانه بکار رفته بر روی این صلیب ها از زیبایی خیره کننده ای برخوردار است. بیشتر این صلیب ها از قدیم الایام تا به امروز در شهرهای قدیمی اتیوپی نظیر آکسوم، لالی بالا و گوندار ساخته می شوند و برای فروش به گردشگران خارجی عرضه می شوند.

پارچه های دست باف کتانی این کشور نیز از دیگر هنرهای دستی اتیوپی بشمار می فرایند و معمولا برای دوخت لباس های سنتی مردان و زنان شهری و روستایی فراوری می شوند.

فرش های تزئینی که در کارگاه ها و بوسیله نخ های پشمی عمدتا به رنگ های قهوه ای کمرنگ و تیره بافته می شوند و با دارا بودن طرح های اغلب ساده و اشکالی های شبیه به شیر یا آب نیز از دیگر صنایع دستی ارزشمند اتیوپی محسوب می شوند. البته ذائقه مردم اتیوپی در استفاده از فرش کمی متفاوت از ذهنیت ماست یعنی هر چه فرش دارای بافت درشت تری باشد از دید مردم اتیوپی فرش مناسب تری است.

کدو قلیایی های خشک شده از دیگر هنرهای سنتی اتیوپی بشمار می فرایند که هنوز در روستاهای نواحی جنوبی و غربی اتیوپی برای حمل و نگهداری مواد خوراکی یا مایعات مورد استفاده قرار می گیرند. روستاییان قسمت بالایی این کدوها را قطع نموده و از تلفیق کدوها با سبدها و مهره های شیشه ای به همراه نقوش هندسی، اشیا زیبایی را خلق می کنند.

جواهرات، ظروف سنگی منقش به تصاویر خیالی از حضرت سلیمان و ملکه سبا، کهربا و شیشه های رنگی- در قالب زیور آلات زنان و مردان - از دیگر هنرهای سنتی این کشور محسوب می شوند.

مجسمه ‬ سازی

هرچند هنر مجسمه سازی در این کشور از پیشینه درخشانی برخوردار است و خرابه ها و آثار تاریخی عظیم سنگی برجای مانده در آکسوم و دیگر شهرهای اتیوپی حکایت از اوج هنر مجسمه سازان این سرزمین باستانی در خلق آثاری بی بدیل در هزاره های قبل دارد با این حال هنر ساخت مجسمه های سنگی عظیم و کوچک در قرون اخیر دچار افول تدریجی شده و تقریباً منسوخ شده است.

جدا از مجسمه های سنگی؛ تراشیدن قطعاتی از چوب های جنگلی و ساخت مجسمه های چوبی نیز از دیرباز در بین قبایل و اقوام مختلف این کشور رواج داشته و هرچند تا اوایل قرن بیستم به عنوان نمادی از هنر اصیل این سرزمین درنظر گرفته می شده ولی هم اکنون بیشتر برای فروش به گردشگران خارجی فراوری می شوند. مجسمه های چوبی اتیوپی از ظرافت خاصی برخوردارند و هنرمندان بومی با ابزارهایی ساده مجسمه هایی بسیار زیبا از انسان، حیوانات مختلف، طبیعت و زندگی روزمره بوجود می آورند.

معماری

در کشور اتیوپی سه نوع معماری وجود دارد. نوع اول احداث بناها و عمارات مجلل با معماری و مهندسی مذهبی است که امروزه کاربرد چندانی ندارد و در گذشته ها بیشتر در ساخت کلیساها و بعضی مساجد و قصرهای پادشاهان قدیم مورد استفاده قرار می گرفته است. بقایایی از این نوع معماری در کاخ های باستانی سلاطین اتیوپی در آکسوم به چشم می خورند.

نوع دیگر معماری در اتیوپی استفاده از سنگ های تراشیده شده از کوه ها است که در اصطلاح به آن معماری سنگی گفته می شود. در این نوع خاص از معماری گاه بخش هایی از کوهستان حفر شده و منازل یا کلیساهای کوچکی بطور کاملا هنرمندانه در داخل کوه احداث می شود.

این نوع معماری در اتیوپی، معماری سنگ تراشیده نام دارد و منازل و کلیساهایی که بدین گونه احداث می شوند از زیبایی طبیعی خاصی برخوردارند. تردد در منازل و کلیساهای سنگ تراشیده معمولا به وسیله نردبان های خاص ساخته شده از طناب و یا چوب صورت می گیرد. تعدادی از کلیساها و صومعه ها در مناطق شاقتصادی اتیوپی، از صخره های سخت و عظیم تراشیده و ساخته شده اند که به عنوان نمونه می توان به دوازه کلیسایی که از صخره های یکپارچه در لالی بالا بنا شده اند اشاره نمود.

نوع سوم معماری در این کشور که بیشتر در مناطق صحرایی و بیابانی مورد استفاده قرار می گیرد بهره گیری از خشت و خاک رس و ساخت کلبه ها و منازل گلی است که از استحکام خوبی برخوردار است. این نوع معماری تاثیرپذیر از معماری سنتی کشورهای اقتصادی و نیجر است و سقف های گنبدی و دیوارهای کلفت آن مانع نفوذ گرمای محیط به داخل منازل می شود.

در روستاهای این کشور ساخت کلبه های مخروطی با سقف حصیری نیز کاربرد وسیعی دارد. این خانه های سنتی دایره وار با دیوارهای استوانه ای شکل از شاخه و جگن اندود و درزگیری شده اند. سقف این کلبه ها مخروطی شکل و پوشیده از کاه و پوشال هستند که بر دیرک پایدار شده اند. دیرک های مرکزی در میان بیشتر قبایل از جمله ارومو، گوراگه، امهارا و تیگرینیا مفهومی مقدس دارند. در این شیوه معماری سنتی که در دیگر کشورهای آفریقای سیاه نیز رایج است معمولاً چند کلبه در کنار یکدیگر ساخته می شوند که به زن و شوهر و فرزندان آنها اختصاص دارند.

در بیشتر مناطق شهری اتیوپی آمیزه ای از روش های سنتی و مدرن معماری به چشم می خورند. منازل محقر فقرا اغلب خانه هایی بسیار محقرانه با سقف هایی از جنس ورقه های حلبی یا فولادی و دیوارهایی گلی هستند، در مقابل اشخاص ثروتمند در حومه آدیس آبابا صاحب خانه هایی چند طبقه و ساخته شده از بتن و آجر به سبک کاملاً غربی هستند.

نقاشی

نقاشی در کشور اتیوپی عمدتا نمایانگر بخش مهمی از آداب و رسوم این کشور است که از قدیم الایام در مناطق استقرار قبایل و اقوام اتیوپی وجود داشته و در گذشته های دور به نوعی زبان نوشتاری مردمان قبایل مختلف کشور را تشکیل می داده و اقوام کهن اتیوپی از این طریق سنت های خود را برای نسل های آینده به یادگار گذاشته اند. هنر نقاشی در این کشور عمدتا به چند بخش مجزا شامل نقاشی عامیانه، نقاشی صخره ای، نقاشی دیواری و نقاشی مذهبی تقسیم می شود.

سبک نقاشی عامیانه اتیوپی که در کلیساها و سایر مناطق این کشور به وفور به چشم می خورد دربرگیرنده صحنه هایی از زندگی روزمره اقوام گوناگون از گذشته های دور تا به امروز است. این سبک نقاشی در طول قرن های گذشته تغییر چندانی ننموده است.

نقاشی های صخره ای نیز از سبک های بسیار قدیمی هنری این کشور است که عمدتا بر روی صخره های مرتفع و کوهستان ها ترسیم شده و صحنه هایی از زندگی مردمان اتیوپی در گذر زمان اعم از شکار، جشن، عبادت، سوگواری و … را به تصویر کشیده اند.

نقاشی مذهبی (نقاشی کلیسایی) اتیوپی نیز دارای پیشینه ای طولانی بوده و با ترسیم داستان هایی مذهبی از کتاب مقدس و سایر منابع بومی، مفاهیم عمیقی را به سادگی برای آشنا کردن مردم با سنت های مذهبی و میراث فرهنگی خود به تصویر می کشند.

سابقه نقاشی دیواری در اتیوپی به چند دهه اخیر باز می شود و دولت های وقت به وسیله خلق صحنه هایی حماسی از جنگ های اتیوپی با ایتالیا، مبارزات مردم با نظامیان حاکم بر کشور در دهه های 1970 و 1980 و سازندگی در دهه های 1990 و 2000 کوشش نموده اند بخش هایی از تاریخ معاصر اتیوپی را ترسیم کنند.

اتیوپی در دهه های اخیر شاهد ظهور نقاشان عظیمی بوده است. آفورک تکه از نقاشان برجسته معاصر این کشور است که بدلیل آثار ارزشمند خود شهرتی جهانی کسب نموده است.

نقاشی های پر طراوت تکه که بیشتر بر روی بوم های بسیار عظیم کشیده شده اند در موزه ها، گالری ها و همچنین تمبرهای پستی و کارت پستال های اتیوپی به چشم می خورند.

اسکندر بغوسیان از دیگر نقاشان معاصر اتیوپی است که در لندن و پاریس تحصیل نموده و قبل از مهاجرت به آمریکا در اوایل دهه 1970، چهارسال در اتیوپی به تدریس اشتغال داشته است. یکی از روش های منحصر بفرد این نقاش برجسته بداهه سازی بر روی طومارهای پوستی با حروف گیز یا امهریک است.

مهر نوشت، ووسن کاسروف، گرمای هیوت و الیزابت اتنافو از دیگر نقاشان برجسته این کشورند که در خارج از مرزهای اتیوپی هنر خود را دنبال می کنند.