جزیره آزمایشگاهی شوروی؛ دردسری برای تمام دوران!( - مجله باهام

از وبسایت دولت جمهوری اسلامی ایران دیدن نمایید.

خبرنگاران؛ مجله تصویری سلاح- طی جنگ سرد جزیره ای به نام Vozrozhdeniya واقع در دریاچه آرال تبدیل به یکی از محرمانه ترین بسترهای آزمایشی برای سلاح های بیولوژیک خطرناک و مرگبار شوروی شد. با وجود گذشت چند دهه از رهاسازی این جزیره، میراث به جای مانده از شوروی همچنان مرموز و نگران نماینده به نظر می رسد!

درباره یک جزیره متروک

در مرز میان ازبکستان و قزاقستان، Vozrozhdeniya روزگاری یک جزیره با دهکده ماهیگیری پر جنب و جوش بود که با تالاب فیروزه ای منحصر به فردش نظر هر توریستی را به خود جلب می کرد. این داستان به زمانی باز می گردد که دریاچه آرال چهارمین دریاچه بزرگ جهان و حاوی انواع گونه های دریایی بود.

به دنبال استفاده چندین ساله شوروی ازVozrozhdeniya ، آب دریاچه تدریجا عقب نشینی کرد و بخش زیادی از آن به خشکی شد. راستا رودخانه های تغذیه نماینده این دریاچه نیز با هدف آبیاری زمین های پنبه، تغییر داده شد. امروزه لایه ای از شن و ماسه شور که با مواد سرطان زا مخلوط شده اند، تنها چیزی است که از این منطقه به جای مانده است. سطح جیوه در خاک شنی جزیره بسیار زیاد است و به زحمت می توان نشانه جدی از پوشش گیاهی در آن مشاهده کرد.

Vozrozhdeniya توسط راستای کوچک به خشکی مرتبط می گردد و سطح خشکی در مقایسه با قبل از آزمایش های شوروی 10 برابر بیشتر شده است. همه این تغییرات به واسطه پروژه های کشنده شوروی اتفاق افتاده اند و باعث شد که این جزیره به عنوان یکی از مرگبارترین نقاط روی کره زمین شناخته گردد.

از دهه 1970، Vozrozhdeniya درگیر حوادث دیگری نیز بوده است. برای مثال در سال 1971، دانشمندی جوان به نام لو برگ طی یک سفر تحقیقاتی با کشتی از آب های نزدیک جزیره عبور می نماید که کشتی اتفاقی وارد یک مه قهوه ای رنگ می گردد.

برگ چند روز بعد با تشخیص آبله بستری شد. اما نکته عجیب این رویداد واکیسناسیون قبلی او در برابر این بیماری بوده است. با وجود بهبودی برگ، 9 تن دیگر نیز با علائمی مشابه به کشورهای خود بازگشته بودند که 3 نفر از آنها فوت کردند.

یک سال بعد از این حادثه، اجساد دو ماهیگیر گمشده در حالی که در قایقشان به مقصدی نامعلوم شناور بودند کشف شد. گفته می گردد که آنها به بیماری طاعون مبتلا شده بودند. با گذشت مدتی کوتاه، افراد محلی پس از هر بار ماهیگیری تورهایی پوشیده از ماهی های مرده را جمع می کردند و هیچ کس نیز علت را نمی دانست.

در ماه مه سال 1988، جنازه 50 هزار سایگا یا همان کَل سَکایی (نوعی بز کوهی) که برای چرا به جلگه ای نزدیک رفته بودند ظرف کمتر از یک ساعت یافت شد.

سایگا

رازهای نهفته در دل جزیره با توجه به شرایط خاص آن برای مدت زمان زیادی است که پابرجا باقی مانده است. از زمان رها سازی Vozrozhdeniya در دهه 1990 نیز تنها چند هیئت اعزامی به صورت محدود به این جزیره سفر نموده اند.

نیک میدلتون روزنامه نگار و جغرافی دان دانشگاه آکسفورد، اقدام به تهیه یک فیلم مستند از این منطقه در سال 2005 نموده است. در ساخت این فیلم، یکی از کارکنان سابق ارتش بریتانیا به نام دیوید باتلر نیز میدلتون را همراهی می کرد. وی به منظور رعایت حدبیشتر احتیاط، تمام اعضای تیم را از یک هفته قبل ملزم به مصرف آنتی بیوتیک پروفیلاکسی نموده بود. آنها همچنین مجهز به ماسک های گاز ویژه با فیلترهای پیشرفته و همینطور چکمه های پلاستیکی بودند.

بیشتر بخوانید:

خودروی نظامی شوروی با طراحی متفاوت!(+تصاویر)

مقایسه دو تانک نیرومند آمریکایی و روسی(+تصاویر)

اولین ضد هوایی خودکششی فراوری انبوه در شوروی!(+تصاویر)

SMK؛ تانک روسی که فقط یک دستگاه از آن فراوری شد!(+تصاویر)

تصاویر هوایی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (به اختصار سیا) در سال 1962 نشان می دهد در حالی که سایر جزایر دارای اسکله های متعدد، کلبه های بسته بندی ماهی و پوشش گیاهی هستند، این جزیره چیزی جز سربازخانه و زمین های رژه ندارد. علاوه بر این چندین ساختمان تحقیقاتی و سایت آزمایش در فضای باز نیز در این عکس ها به چشم می خورد. از مجموعه این اطلاعات می توان نتیجه گرفت که جزیره مذکور تبدیل به یکی از خطرناک ترین پایگاه های نظامی جهان شده بود: تجهیزات آزمایش و آنالیز سلاح های بیولوژیکی!

این پروژه به صورت سری و با رعایت تمامی نکات حفظ اسرار محرمانه مدیریت می شد. حتی در نقشه های شوروی نیز هیچ اثری از این پایگاه نبود. اما کسانی که به هر نحوی در جریان موضوع قرار داشتند، آن را Aralsk-7 نامیدند. از شیوع سیاه زخم، آبله و طاعون گرفته تا بیماری های عجیب و غریبی مانند تولارمی جز ویژگی های این سایت تحقیقاتی شد!

یک میکروب شناس و سرهنگ بازنشسته ارتش شوروی با سابقه نظارت بر تیم تحقیقاتی در جزیره طی مصاحبه ای به نیویورک تایمز گفت: برای انجام آزمایش ها سالانه 200 تا 300 میمون وارد جزیره می شد. آن ها را به این منطقه میبردیم و داخل قفس هایی که کنار آن ها دستگاه هایی برای اندازه گیری میزان میکروب در هوا وجود داشت قرار می دادیم. پس از این که این میمونها در معرض میکروب ها قرار می گرفتند آنها را به آزمایشگاه برده و به غیر از آزمایش خون، پیشرفت بیماری را مورد آنالیز قرار می دادیم. پس از چند هفته این حیوانات می مردند و سپس نوبت به کالبدشکافی این حیوانات می رسید.

Aralsk-7؛ فراوری جنگ افزار بیولوژیک در مقیاس صنعتی!

محافظت اطلاعاتی از جزیره مورد بحث به اندازه ای بالا بود که تا قرن 19 ام شناخت چندانی از آن وجود نداشت. چنین فاکتورهایی آن را تبدیل به فضایی بسیار مناسب برای در امان ماندن از چشم سرویس های جاسوسی غربی نموده بودند. لازم به ذکر است که موقعیت Aralsk-7 به عنوان یک جزیره، خندقی طبیعی به وجود آورده بود که مجددا دسترسی به آن را سخت می ساخت.

همانطورکه گفته شد، Aralsk-7 بخشی از پروژه سلاح های بیولوژیک شوروی در مقیاس صنعتی به شمار می رفت که نیازمند استخدام 50 هزار نیرو در 52 مرکز فراوریی بود. از جمله فعالیت های شوروی در این حیطه می توان به فراوری باسیلوس آنتراسیس باکتری گرم مثبت و عامل ایجاد نماینده بیماری سیاه زخم در مخازن تخمیر با هدف استفاه به عنوان یک سلاح بیولوژیک خطرناک در آینده ای ناتعیین اشاره نمود.

در سال 1988 یعنی حدود 9 سال پس از حادثه نشت این عامل بیمازی زا از تسهیلات کامپاند 19 (کارخانه ای در نزدیکی استان سِوِردْلوفسک، یکی از واحدهای فدرال کشور روسیه)، مقامات شوروی در نهایت تصمیم گرفتند تا به هر نحوی شده از شر این راز خلاص شوند. مخازنی بزرگ حاوی اسپور آنتراکس با مواد سفید نماینده مخلوط به شهر بندری آرال در قزاقستان منتقل شدند.

این بشکه ها از آرال توسط قایق بارگیری و به جزیره Vozrozhdeniya فرستاده می شدند. تخمین زده می گردد که نزدیک به 100 الی 200 تن از اسپورهای آنتراکس در گودال هایی عمیق دفن و به فراموشی سپرده شده اند.

لازم به ذکر است که در بیشتر اوقات، باکتری آنتراکس به فرم اسپور زندگی می نماید. اسپور شکلی غیر فعال از عامل بیماری زا است که می تواند تحت شرایط شدیدا نامساعد به خوبی دوام آورد. آنها تقریبا از پس هر چیزی بر می آیند، از مواد ضدعفونی نماینده گرفته تا گرمای 180 درجه سانتی گراد تا دو دقیقه! از طرفی اسپور حتی پس از دفن شدن زیر خاک نیز می تواند تا صدها سال به حیات خود ادامه دهد.

با وجود آن که گودال های بزرگ به وضوح در تصاویر فضایی تعیین بودند، اما محل دقیق مخازن آنتراکس هیچ گاه فاش نشد. علاوه بر این اسپورهای زیست پذیر نیز در نمونه های مختلف از خاک جزیره ردیابی شدند. با توجه به مجموعه یافته های مذکور، آمریکا با شروع یک پروژه جدید متعهد به پرداخت 6 میلیون دلار برای پاک سازی محل شد. بدین منظور 100 نیرو در یک بازه زمانی 4 ماهه وارد عمل شدند و هم مجهز به لباس های محافظتی ویژه بودند.

البته این سرانجام داستان نیست. نزدیک به نیم قرن آزمایش های بیولوژیک در فضای آزاد، نه فقط سایت مورد نظر بلکه تمام جزیره را آلوده نموده است. نمونه های خاک در سال 1979 نشان دادند که همچنان بین 3000 تا 45000 اسپور به ازای هر گرم خاک وجود داشته است. به همین دلیل هر اینچ از جزیره با استفاده از 280 تن فرمالدهید مخلوط شده با آب دریا سم پاشی شد. نهایتا در سال 1990 ادعا شد که جزیره از هر نظر ایمن است.

در اوایل سال 2000 نیز تیمی متشکل از کارشناسان آمریکا و ازبکستان راهی جزیره شدند و تمامی قسمت های آزمایشگاهی و انبارهای دارای تجهیزات مرتبط را آتش زدند تا بقایای بیماری های میکروبی نابود گردد اما به رغم تمامی این اقدامات هنوز کسی نمی تواند پاک بودن جزیره را به طور کامل تایید کند.

لازم به ذکر است که از نظر جغرافیایی و عملکردی، جزیرهVozrozhdeniya به دو قسمت تقسیم شده بود. بخشی از این پایگاه شهر Kantubek نامیده شد که در واقع خانه دانشمندان فعال در جزیره و خانواده های آنها محسوب می شد. بخش دیگر نیز مجتمع آزمایشگاهی بود که 2.3 کیلومتر به سمت جنوب از منازل مسکونی فاصله داشت. امروزه Kantubek تنها یک منطقه مخروبه و محل اقامت ارواح است. علاوه بر خانه ها، یک سالن غذاخوری و چند مدرسه نیز در این شهر به چشم می خورند. میدلتون اضافه می نماید: طی بازدید ما از جزیره ساختمان ها به گونه ای بودند که گویی هیچ گاه تمیز نشده اند. درست مانند آن که محلی را تا می توانید کثیف نموده و آن را به حال خود رها کنید؛ از مخازن شیشه ای بزرگ مواد مخرب گرفته تا زمین پوشیده شده از ویال ها، پیپت ها و دیگر ظروف آزمایشگاهی شکسته. یکی دیگر از اساسی ترین مشکلاتی که علاوه بر آنتراکس در سفر به این جزیره با آن رو به رو بودیم، احتمال استنشاق فرمالدهید و مواجهه با اثرات سرطان زایی این ماده بود.

با وجود آن که تمام اعضای تیم به تجهیزات مخصوص فیلتراسیون هوای ورودی به ریه مجهز شده بودند، این سیستم نتوانست بیش از 15 دقیقه دوام آورد. از آن جایی که میدلتون و تیم همراه وی بیش از 15 دقیقه در سایت حضور داشتند، با احساس استنشاق رایحه ای سمی مجبور به ترک هرچه سریعتر محل شدند.

طبق گفته محققانی که تا به امروز بر خاک Vozrozhdeniya قدم گذاشته اند، تمام اسپورهای به دست آمده از آنتراکس پخش شده در جزیره سویه های معمولی باسیلوس آنتراسیس نبوده اند. از آن جایی که تاسیسات Aralsk-7 با هدف طراحی و توسعه تسلیحات بیولوژیک ساخته شدند و رقبای اصلی آن نیز قدرت هایی نظیر آمریکا و بریتانیا بودند، حدبیشتر کوشش ممکن صورت می گرفت تا پاتوژن هایی سخت جان، مرگبار و با نرخ شیوع بالا طراحی و یا دستکاری ژنتیکی شوند. بیشتر این عوامل بیماری زا به انواع آنتی بیوتیک های کشف شده مقاوم بودند و می توانستند حتی در افراد واکسینه شده نیز ایجاد آلودگی نمایند.

برای مثال یکی از سویه های آنتراکس مورد برنامه ریزی، به طیف متنوعی از آنتی بیوتیک ها شامل پنی سیلین، ریفامپین، تتراسایکلین، ماکرولیدها، کلرامفنیکل و لینکومایسین مقاومت بالایی داشت. با توجه به آن که از نظر نیروهای شوروی آنتراکس معمولی به اندازه کافی فاجعه آمیز نبود، تصمیم افزودن توکسین هایی که بتواند سلول های قرمز خون را پاره و آنها را فاسد کند به میان آمد. بدین ترتیب دانشمندان فعال در Aralsk-7، ژن یکی از نزدیک ترین هم خانواده های آنتراکس یعنی باسیلوس سرئوس را به وسیله به روز ترین تکنیک های علمی با باکتری عامل سیاه زخم ترکیب کردند. حاصل این کوشش به همراه زنجیره ای از تغییرات دیگر، پاتوژنی با ابعاد بسیار کوچکتر از یک تار موی انسان (حداقل 30 برابر ظریف تر) بود و این مناسب ترین اندازه برای استنشاق توسط قربانی محسوب می شد!

با توجه به یافته های مذکور، آیا همچنان نیز امکان آلودگی جزیره پر رمز و راز روس ها وجود دارد؟ به گفته David Evans ویروس شناس دانشگاه آلبرتا، با توجه به آنالیز های محدود در سطح جزیره نمی توان نظری قطعی در این خصوص داد اما به دنبال عملیات پاک سازی مورد جدیدی از پاتوژن فعال گزارش نشده است.

مطالب مجله تصویری سلاح را در این لینک دنبال کنید.