ازن سپر حفاظتی زمین برابر پرتو فرابنفش است - مجله باهام

لایه ازن با جذب پرتو فرابنفش خورشید، موجب ادامه زندگی بر روی کره زمین می گردد، بنابراین نابودی آن به منزله نابودی حیات انسان ها خواهد بود.

در سال 1985کنندگان 49 کشور در وین، خط مش جهانی حفاظت از لایه ازن را اتخاذ کردند، که با 21 ماده و دو الحاقیه به تصویب کنوانسیون وین رسید.

پروتکل مونترال نیز حاصل تلاش حفاظت از لایه ازن است که نمونه ای از همکاری های بین المللی پیروز برای حفاظت از زمین شناخته می گردد.

تخریب لایه ازن

لایه ازن می تواند در حضور کلر، فلوئور و یا برم تخریب گردد که عمدتا به این اتفاق سوراخ شدن لایه ازن گفته می گردد، این عناصر در برخی ترکیبات پایدار بخصوص کلرو فلوئورو کربنها (CFC) که به وسیله فعالیت نور فرابنفش تجزیه شده اند به استراتوسفر راه یافته اند.

ضخامت لایه های ازن در نیمکره شمالی در سال، تقریبا 4% کاهش می یابد و حدود 4.6% از سطح زمین بوسیله لایه ازن پوشیده نمی گردد که به آن ها سوراخ ازنی گفته می گردد.

سوئدی ها در 23 ژانویه 1978 اولین مردمانی بودند که مصرف افشانه ها را به دلیل صدمه زدن به لایه ازن ممنوع کردند.

در دوم آگوست 2003 نیز دانشمندان اعلام کردند که فرسایش لایه ازن به سبب ممنوعیت استفاده از کلرو فلوئورو کربن ها در حال کاهش است.

عاملان تخریب لایه ازن در ایران

صنایع برودتی و سردکننده ها، سازندگان یخچال ها و فریزرهای خانگی، صنعتی و تجاری، صنایع ابر و اسفنج سازی، بخش دفع آفات کشاورزی و سیستم های تهویه مطبوع، کپسول های اطفای حریق، حلال اسپری های پاک کننده قطعات الکترونیکی و ساخت کولر خودروها از جمله کارخانجات مصرف کننده گازهای مخرب لایه ازن در کشورمان هستند.

آفت کش و ضدعفونی کننده استفاده شده در بخش کشاورزی، افزایش مقدار گازهای گلخانه ای در جو و پدیده گرمایش جهانی از دیگر عوامل تخریب لایه ازن هستند.

دانشمندان هشدار داده اند پدیده گرم شدن زمین می تواند تلاش ها برای ترمیم حفره ازن را که قرار است تا سال 2050 انجام گیرد، حدود 30سال به تعویق می اندازد.

ضرورت حفاظت از لایه ازن

اگر لایه ازن از بین برود، زندگی از کره زمین رخت بر خواهد بست، با از بین رفتن لایه حیاتی ازن؛ نسل بشری، پوشش گیاهی و حیات جانوری در مدت کوتاهی به صورت اسفباری منقرض خواهد شد.

قرار دریافت مستقیم در زیر تابش فرابنفش خورشید، باعث سرطان پوست، بروز آب مروارید، تخریب سیستم دفاعی بدن و پیری زودرس می گردد، بنابراین لایه ازن تنها سپر حفاظتی میان ما انسان ها و پرتو فرابنفش خورشید است.

ولی در حال حاضر با آسیب دیدن این لایه، میزان تشعشعات ماورای بنفشی که به زمین می رسد شدت یافته و این مسأله باعث ایجاد سرطان های پوست، تضعیف مکانیزم دفاعی و ایمنی بدن انسان و همچنین ایجاد آب مروارید شده است.

علاوه بر این موارد آسیب دیدن لایه ازن، نظام زیست محیطی سرتاسر پهنه گیتی را دچار ناهماهنگی و عدم توازن جدی و فزاینده کرده است.

پیامدهای تخریب لایه ازن

تخریب و سوراخ شدن لایه ازن باعث عبور غیر قابل کنترل تابش اشعه فرابنفش خورشید می گردد که این امر نیز سبب افزایش دمای زمین، ذوب شدن یخ های قطبی، افزایش آب دریاها، به زیر آب رفتن خشکی ها، سوختگی پوست، ابتلا به سرطان پوست، بیماری های چشمی، همچنین وارد آمدن خسارت عمده به جانوران و گیاهان و بالاخره باعث انقراض زندگی تمام موجودات کره زمین می گردد.

ازن چیست؟

اشعه های خطرناک ماوراء بنفش با تابیدن نورخورشید مولکول های ازن را می شکافد ولی این لایه آن ها را مسدود می کند؛ بنابراین اگر این لایه تخریب گردد، مقدار بیشتری از این اشعه های فرابنفش به سطح زمین خواهد رسید. لایه ازن قسمتی از استراتوسفر می باشد که حاوی گاز طبیعی ازن O3 است.

ازن توانایی جالب توجهی در جذب برخی از فرکانس های اشعه فرابنفش دارد. لایه ازن زیاد چگال نیست طوریکه اگر آن را در تروپوسفر متراکم کنیم ضخامت آن تنها در حد چند میلیمتر خواهد بود.

ازن در جو زمین عموما توسط شکستن مولکول دو اتمی اکسیژن به دو اتم تنها، بوسیله نور فرابنفش بوجود می آید طوریکه بعد از این اتفاق، اکسیژن تک اتمی با اکسیژن نشکسته ترکیب شده و لایه ازن بوجود می آید.

مولکول ازن ناپایدار است و هنگامی که نور فرابنفش به آن برخورد می کند به یک مولکول اکسیژن و یک اکسیژن اتمی شکسته می گردد؛ به این فرآیند مداوم، واکنش زنجیره ای ازن اکسیژن می گویند.

مولکول های اکسیژن (O2) به اکسیژن اتمیک (O) تبدیل می شوند، اکسیژن اتمیک به سرعت با مولکول های بیشتری ترکیب شده و به ازن تبدیل می شوند.

بنابراین اگر لایه استراتوسفر که ازن را در دل خود جای داده نباشد، زنده بودن موجودات از جمله انسان ها ممکن نخواهد بود.

اقدامات اجرا شده برای حفاظت از لایه ازن

ابتدا در سال 1985 کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه ازن توسط سازمان ملل متحدو دیگر کشورها تدوین شد و سپس در سال 1987 پروتکل مونترال در سازمان ملل متحد توسط 46 کشور پذیرفته شد.

طبق پروتکل مونترال، کشورهای توسعه یافته تعهد کرده اند که به تولید مصرف مواد مخرب لایه ازن (cfc ها، هالون ها و تتراکلرید کربن) در سال 2000 میلادی پایان دهند و کشورهای در حال توسعه را از نظر مالی و تکنیکی حمایت کنند. همچنین طبق این پروتکل مقرر شده است، کشورهای در حال توسعه نیز با 10 سال تاخیر یعنی در سال 2010 میلادی به مصرف مواد مذکور پایان دهند.

ایران در سال 1369 به کنوانسیون وین و پروتکل مونترال مرکزی ملحق شد. دفتر حفاظت لایه ازن در سال 1372 با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست برنامه عمران سازمان ملل متحد تشکیل شد و به طور رسمی کار خود را از سال 1373 آغاز کرد.

آیا حفره های لایه ازن قابل ترمیم هستند؟

اگر کشورهای عضو کنوانسیون وین و پروتکل مونترال به تعهدات خود عمل کنند و مصرف مواد مخرب لایه ازن را طبق برنامه زمان بندی شده حذف کنند، چرخه طبیعی تشکیل ازن به حالت طبیعی خود بر می گردد و سوراخ های لایه ازن ترمیم می گردد، البته در شرایط مناسب و مساعد دست کم 50 سال طول می کشد تا این حفره ها ترمیم شوند.